Adalar’ın İstanbul’un semtleri arasında eskiden beri özel bir yeri olagelmiştir. Bizans döneminde Adalar’da yerleşim olarak küçük balıkçı köyleri vardır. Öte yandan imparatorların, komutanların ve üst düzey din adamlarının güçlerini yitirdiklerinde gözlerine mil çekildikten sonra kapatıldıkları manastırlar Adalar’ın daha o zamanlardaki önemini gösterir. Daha sonra, Osmanlı döneminde bu işlevlerini yitiren Adalar’da yaşam yine sadece bu balıkçı köyleri ve manastırlarla sürmüştür. O günlerin bilinen en eski mimarlık örnekleri de bu manastırlar ve kiliselerdir. Sadece basit konutlar değil, bu tür kâgir binalardan da günümüze pek azı kalmıştır. Heybeliada’da 1828’de Bahriye Mektebi’nin (Mekteb-i Fünûn-ı Bahriye-i Şâhâne) kurulması buraya yapılaşmanın ilk örneklerini getirmişse de, asıl gelişme 19. yüzyılın ortalarında başlar. 1846’da İstanbul’dan düzenli vapur seferlerinin konması, 1839 Tanzimat Fermanıyla bir takım haklar elde eden ve yavaş yavaş Avrupa burjuvazisininki gibi bir yaşam tarzına yönelen gayrimüslim Osmanlıların zengin kesiminin yazları Adalar’da sayfiyeye gitmesini kolaylaştırır. Bu kesim kısa zamanda Adalar’da irili ufaklı köşkler yaptırır. 1856’daki Islahat Fermanı gayrimüslimleri daha da ferahlatmıştır. Adalar’da yapılaşma süreci hız kazanır. Bugün Adalar’daki binaların hemen tümü 19.yüzyılın ortalarından günümüze kadar inşa edilenlerdir.
Yalnız Ada binaları derken, her ne kadar büyük oranda konutlar kastediliyorsa da, kilise, cami, sinagog, okul, otel, lokanta, kulüp vb gibi dinden eğitime, spordan eğlence ve hizmete kadar çeşitli sektörle ait binalar da unutulmamalıdır.
Adalar’daki konut binalarının üslupsal niteliklerinden söz edilebilir mi? Adalar’a özgü bir mimari üslup var mı? Hemen her yerdeki sayfiye evlerinde olduğu gibi Adalar’da da konutların çoğunun içinin havalanması düşünülmüş, bazılarında bunu sağlamak için, iki yanı da dışa bakan salonlarıyla “karnıyarık” plan uygulanmıştır. Yine balkon, Ada konutlarının hemen hepsinin olmazsa olmaz bir parçasıdır. Ama bugüne kadar konutları planları açısından inceleyen ilgili bir çalışma yapılmadığından henüz bu konuda daha fazla fikir yürütecek durumda değiliz. Üslup değerlendirmesini sadece cephelere bakarak yaptığımızda ise bu konuda birkaç davranışın öne çıktığı görülür. Bunlardan biri eklektik, yani seçmeci tutumdur ve birçok mimari üsluptan derlenmiş çeşitli öğelerin aynı binada bir araya getirilmesinden oluşur. Adalar’daki eski konutların çoğu da böyle sınıflandırılabilir. Neo-grek ya da neo-klasik binalar ise (Büyükada’daki Sabuncu Köşkü) belirli bir kişisel yorum içinde, tek bir klasik üslubun uygulandığı örneklerdir. Art-nouveau, Art-deco (Büyükada’daki Dikmen Evi) ve Milli Mimari (Büyükada İskelesi) üsluplarının, çok az sayıda da olsa başarılı örnekleri vardır. Yine az sayıda, belirli bir üsluba sokulamayacak, belki mimarının yarattığı kişisel bir üslupla biçimlenmiş binalara da rastlanır (Büyükada’daki Sivastopulos-Triandafilidis Köşkü). Bunların hepsi 19.yüzyıl ve 20.yüzyıl başı binalarıdır. 1940’lardan itibaren ise, daha çok modern mimari genel tanımı içine sokulabilecek binaların yapıldığı görülür (Büyükada’da Rıza Derviş Evi, Sadıkoğlu Evi, Zeki Sâyar Evi; Burgazadası’ndaki Rotmann Evi, Kamhi-Grünberg İkiz Villası, Goldenberg Villası, Treves-Katalan Evi; Kınalıada Camisi vb). Bir de, çoğunlukla apartman binalarındaki “şekilsizlik” üslubundan söz edilebilir ki, bunları “mimari” kavramı içinde ele almamak daha doğru olur.
Bu sergi Adalar’ın bütün bu mimari zenginliğini ortaya koymak, erozyana uğrayan, vandalca yok edilerek âdeta “nesilleri yok olmaya” yüz tutan binaları sizlere hatırlatmak, onları inşa eden mimarları ve kalfaları yad etmek amacıyla hazırlandı. Birçok eksiği olması kaçınılmaz. Ulaşamadığımız daha pek çok mimarı ya da kalfası bilinen bina olduğunu biliyoruz ve sizlerin yardımıyla onlara ulaşmayı umuyoruz. Sergide yer almayan, mimarını ya da kalfasını bildiğiniz binaları, kaynak da belirterek bize bildirirseniz, sizin de bu çalışmaya bir katkınız olacaktır.
Sergi Küratörü Hasan Kuruyazıcı
Adalar Binalar Mimarlar Sergisi Künye
Küratör: Hasan Kuruyazıcı
Küratoryal Kurul: Bülent Özden, Deniz Koç, Halim Bulutoğlu, Murat Güvenç, Suay Aksoy
Danışmanlar: Akillas Milas, Ahmet Tanrıverdi
Sergi Tasarım: Erkal Yavi
Grafik Uygulama: Sera Dink
Fotoğraf: Gökhan Tan, Kadir Can, Murat Öztürk (Hava Fotoğrafları)
Müze Direktörü: Deniz Koç
Yönetici Asistanı: Eda Yiğit
Küratör Asistanı: Çiğdem Atay
Teknolojik Uygulamalar & Sergileme: Harikalar Kutusu
Dijital Baskı: Tüm Baskı Merkezi
Çeviri: Lingo Turc Danışmanlık ve Dil Hizmetleri
Çeviri Redaksiyon: Kathy Hamilton
Basın İletişim: Marjinal Porter Novelli
Bağışçılar ve Destek Veren Kurumlar: Adalar Belediyesi, Ali Muhiddin Hacı Bekir, Alman Arkeoloji Enstitüsü, Arkitera, Ekin Grup, HAYCAR (Hayrat Canlandıran ve Araştıran Mimar ve Mühendisler Dayanışma Derneği), Kurukahveci Mehmed Efendi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Mimarlar Odası, Sanal Mimarlık Müzesi, Türkiye Musevi Cemaati Hahambaşılığı, YEM Kitabevi
Bağışçılar ve Destek Verenler: Ağni Küçüknikolaidis, Ahmet Tanrıverdi, Akillas Millas, Ali Muslubaş, Anita Ender, Aram Kamburyan, Ataman Demir, Aydın Boysan, Aykut Mutlu, Baha Tanman, Bercuhi Berberyan, Bozkurt Güvenç, Bülent Baviker, Cengiz Kahraman, Cihan Yiğin, Dr. Robert Schild, Dr. Simone Sarfati, Ebru Şener, Emi Sarfati, Emre Arolat, Engin İyimen, Engin Sakallı, Engin Aktel, Eti Varon, Eva Şarlak, Feyza Cansever, Ilgaz Kuruyazıcı, İsmet Ağıryılmaz, Jeffi Medina, Kadir Can, Martin Bachmann, Mehmet Şerif Coşkun, Metin Deniz, Moris Ender, Murat Güvenç, Mustafa Fazlıoğlu, Nadin Demircioğlu, Niko Katakuzino, Nil Aynalı, Nişan Yaubyan, Nurhan Özgenler, Orhan Şevki, Osep Sarraf, Felix Pirson, Rabia Adalı, Savvas Çilenis, Serdar Özbay, Statis Arvanitis, Tilda Levi, Tiraje Dikmen, Turhan Uyaroğlu, Vedat Yapanar, Yılmaz Ergüvenç, Yorgos Passadeos, Zakarya Mildanoğlu, Zeki Zekay Demir
| < Önceki | Sonraki > |
|---|
